Kalisz

Sobór św.św. Apostołów Piotra i Pawła

KALISZ 3

 

Parafia prawosławna w Kaliszu należy do najstarszych, została założona przez Greków w 1786 roku. Wtedy też cerkiew mieściła się w mieszkalnym domu na starym rynku. Od 1835 roku cerkiew także św.św. Apostołów Piotra i Pawła mieściła się w budynku Korpusu Kadetów. Budowę soboru na głównym placu miasta rozpoczęto w 1875 roku. Plac pod budowę zakupiono od osób prywatnych za cenę 14 tys. rubli. Budowa pochłonęła 80 tys. rubli. Dwudziestego siódmego lipca 1877 roku, w dniu urodzin cesarzowej Marii, która po raz pierwszy jechała do Rosji z Niemiec na ślub z carem Aleksandrem II, a jej podróż wiodła przez Kalisz, wyświęcono cerkiew. Przy konsekracji obecnych było trzech Greków, którzy pozostali z byłej diaspory. Sobór był pięciokopułowy i nie miał oddzielnej dzwonnicy – dzwony umieszczono w jednej z małych narożnych kopuł. W niepodległej Polsce cerkiew zamieniono na kościół św. Józefa. W 1920 roku cerkiew została rozebrana. Z materiałów rozbiórkowych wybudowano w 1929 roku małą cerkiew na cmentarzu prawosławnym przy ulicy Niecałej. Budynek świątyni wzniesiono w stylu pseudoromańskim. W jej wnętrzu umieszczono ikonostas, sprzęt liturgiczny i wyposażenie pochodzące z soboru. Dzisiaj pełni funkcje cerkwi parafialnej. Literatura: Zaknouczytiel – realnogo i IV gorodskaogo dvuklassnych uczyliszcz – svjaszczennik cerkvi 15-go dragunskogo Aleksandrijskago polka Aleksij Jerszow Zakonoucz. Męskiego gimnazjum Prot. Andrzej Kozłowski ChVEV 1898,s. 478; zak. O. Konstanty Timkowski ChVEV 1898, s. 478; Utverżdenie v dożnostjach predsedatelja i ćlena Kaliśskago prichodskago popićitel’stva. ChVEV 1879, s. 114; 1882,s.201; 1886, s. 202; 1889,s.311; Prazdnik Prepolovenija v Kaliśe. ChVEV 1885,s.127-9; Archipastyrskoe poseśćenie Plocka, Kaliśa i Lovića. ChVEV 1885,s.134-7; ŻACHANOVIĆ M. prot.: Poezdka archiepiskopa Flaviana, v Kaliśskuju guberniju dlja obozrenija cerkvej 24 ijunja – 1 ijulja 1896 g. ChVEV 1896,s.273-7; LEVITSKIJ Antonij sv.: Oćerk istorii pravoslavija v gorode Kaliśe. ChVEV 1901,s.62-4, 74-6, 86-8; 1901,s.98-100; RUDLEVSKIJ Antonij sv.: Ćestvovanie 35 letnjago slużenija protoiereja Vladimira Tatarova v svjaśćennom sane. ChVEV 1901, s. 526-7; Osvjaśćenie novogo zdanija Real’nago Ućyliśća. ChVEV 1903,s. 10; Prichożanin: Iz Kaliśa. Vozvraśćenie cerkovnago doma. Voskresnoe Ćtenie 1926, nr 17, s. 274; Uničtożenie cerkvi v Kališe. VČt. 1926, XXIII, 360; Pismo v redakcju żurnala „Voskresnoe Ćtenie” (po povodu razruśenija Kaliśskago sobora – 5 pis’ma). Voskresnoe Ćtenie 1928, nr 33, s. 505-7; Postrojka chrama v Kaliśe. Voskresnoe Ćtenie 1929, nr 5, s. 80; K.N.: Torżestvo zakladki pravoslavnago chrama v gor. Kaliśe. Voskresnoe Ćtenie 1929, nr 20, s. 327-8; Osvjaśćenie novago chrama v gor. Kaliśe. Voskresnoe Ćtenie 1930, nr 42, s. 665; Torżestvo osvjaśćenija pravoslavnoj cerkvi v gorode Kaliśe. (Korrespondencija „Voskresnago Ćtenija”). Voskresnoe Ćtenie 1930, nr 43, s. 673-675, il.; Chramovoj prazdnik v Kaliśe. Voskresnoe Ćtenie 1931, nr 32, s. 439; LYSYNKEVIĆ I., sv., BONDARUK K. sv.: Prestol’nyj prazdnik v Kaliśe. CV 1981, IX-X, 61; KOLAŃCZUK Aleksander: Cmentarz Wojskowy w Szczypiornie k/Kalisza. (Od 1929 roku Ukraiński Cmentarz Wojskowy). Polski Żołnierz Prawosławny 1999, nr 3(20), s. 12-15, il.; RADZIUKIEWICZ Anna: Nad grobem. [Cerkiew i parafia w Kaliszu]. Przegląd Prawosławny 2000, nr 3, s. 14-16, IV okł. il; Uzup. KOLAŃCZUK Aleksander: W Kaliszu międzywojennym. O internowanych prawosławnych żołnierzach ukraińskich. Tamże 2000, nr 10, s. 13-14, il.; Foto: Cerkiew w Kaliszu. Wiadomości PAKP 2002, nr 4, s. 4 okł.; BOŁTRYK Michał: Paryski szlif. [ o. T. Malutczyk]. PP 2003, II, 9-10, fot.; SZYMON abp: 230-lecie parafii i 75-lecie świetych apostołów Piotra i Pawła w Kaliszu. Wiadomości PAKP 2004, nr 9, s. 10, il.;